Zimowe straty składników odżywczych z gleby – jak je ograniczyć?

Straty składników odżywczych mogą negatywnie wpłynąć na żyzność gleby, a w konsekwencji na jakość, wydajność i rentowność upraw. Z tego powodu należy podjąć działania, które mają zasadnicze znaczenie dla zachowania zasobów. Sprawdź, jak zminimalizować straty składników odżywczych w glebie zimą.

Na czym polega zdolność gleby do zatrzymania składników pokarmowych?

Obecne w glebie składniki pokarmowe można podzielić na:

• ujemnie naładowane aniony np. anion azotanowy (NO3-), siarczanowy (IV) (SO32-), siarczkowy (S2-), ortofosforanowy (PO43-);
• dodatniekationy np. wapnia (Ca2+), potasu (K+), magnezu (Mg2+), sodu (Na+) oraz kation amonowy (NH4+).

Do minerałów ilastych i próchnicy, które wchodzą w skład kompleksu sorpcyjnego gleby, z łatwością przyciągane są kationy. Wszystkie, oprócz fosforanowego, mogą zostać łatwo wypłukane z gleby. Dlaczego nie są w niej zatrzymywane? To zależy od sorpcji, czyli zdolności podłoża do zatrzymywania składników pokarmowych i mechanizmów, które na to wpływają:

• sorpcja biologiczna – rezerwuarem składników pokarmowych jest biomasa organizmów glebowych; po ich obumarciu są one przechowywane w martwej materii organicznej, a następnie uwalniane w trakcie mineralizacji;
• sorpcja chemiczna – w tym przypadku mają znaczenie wiązania jonowe, np. ujemne aniony nie są przyciągane przez minerały ilaste i próchnicę;
• sorpcja fizyczna – wiązania fizyczne np. siły van der Waalsa (oddziaływanie międzycząsteczkowe) mogą zatrzymywać jony w kompleksie sorpcyjnym;
• sorpcja fizykochemiczna – związana z wymianą oddziaływania sił chemicznych na fizyczne, a następnie fizycznych na chemiczne np. zmiany pH gleby;
• sorpcja mechaniczna – na zatrzymywanie składników odżywczych mają wpływ bariery mechaniczne, np. zimą może być to lód tworzący się w glebie.

Co zwiększa straty składników w glebie zimą?

Składniki pokarmowe mogą zostać utracone z gleby na kilka sposobów. Wśród nich warto zwrócić uwagę na trzy o największym wpływie.

1. Wymywanie

To proces, w którym rozpuszczalne składniki odżywcze są transportowane do głębszych warstw gleby za pomocą przesiąkającej przez nią wody. Zjawisko to nasila się w okresie roztopów i intensywnych opadów oraz jest bardziej widoczne na glebach lekkich, piaszczystych. Nadmiar wody rozpuszcza składniki odżywcze znajdujące się w górnej warstwie gleby i przenosi je do warstw położonych niżej, co powoduje utratę niezbędnych dla roślin minerałów.

 

1. Erozja

To proces niszczenia powierzchni gleby, często wraz z cząsteczkami zawierającymi niezbędne składniki odżywcze. Może powstać na skutek działania wody, wiatru lub działalności człowieka np. nieodpowiedniej orki.

 

1. Rodzaj gleby

Rodzaj gleby również ma wpływ na zatrzymywanie składników odżywczych. Widać to najlepiej na przykładzie tekstury gliniastej i piaszczystej. Gleby gliniaste mają drobne cząsteczki, więc wolniej przepuszczają wodę. Zatrzymują też więcej składników odżywczych, dzięki czemu rośliny mają do nich dostęp przez dłuższy czas. Natomiast gleby piaszczyste zapewniają dobry drenaż, ale szybkie odwodnienie może skutkować wypłukiwaniem składników pokarmowych z podłoża.

Ochrona gleby zimą – jak ograniczyć straty składników odżywczych w uprawach polowych?

W celu uniknięcia strat składników w glebie zimą należy podejść do tego zagadnienia kompleksowo i uwzględnić działania na wielu płaszczyznach.

1. Przestrzeganie norm prawnych, które regulują praktyki racjonalnego nawożenia oraz rekomendują sposoby ich aplikacji, by ograniczyć straty składników pokarmowych w uprawach.

• Maksymalna roczna dawka azotu na użytkach rolnych w nawozach naturalnych: 170 kg N/ha.
• Zakaz nawożenia gruntów zamarzniętych, zalanych i nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem.
• Nawożenie ochronne uwzględniające analizę gleby oraz dostosowane do sporządzonego planu nawozowego.

 

1. Wspieranie sorpcji mechanicznej poprzez poprawę struktury gleby i jej zmianę na gruzełkowatą.

• Regulowanie odczynu gleby – większość roślin uprawnych potrzebuje podłoża o pH w przedziale 6,0–7,0. Obojętny odczyn gleby umożliwia efektywne pobieranie większości składników odżywczych.
• Zwiększanie ilości materii organicznej w glebie – kompost, obornik, gnojowica, uprawy przejściowe oraz przyorywanie resztek pożniwnych i słomy.
• Utrzymywanie wysokiej zawartości próchnicy. Głównym jej składnikiem są kwasy humusowe. Próchnica dobrze wpływa na rozwój organizmów glebowych, które regulują przemiany zachodzące w środowisku glebowym, w tym zmniejszanie erozji i ryzyka wypłukiwania składników pokarmowych.

 

1. Wspieranie sorpcji mechanicznej i zwiększenie głębokości wnikania mrozu w głąb gleby.

• Przed zimą zaleca się przeprowadzić orkę lub głęboszowanie nawet narzędziem z rzadziej rozstawionymi zębami.
• Poprawa struktury gleby i przeprowadzenie jesiennego mulczowania.

 

• Zasianie przed zimą wymarzającego międzyplonu o palowym, głębokim systemie korzeniowym.

 

Efektywne nawożenie ochronne a zmniejszenie straty składników w glebie zimą

Zadbanie o zminimalizowanie strat składników odżywczych w glebie zimą należy rozpocząć już na etapie doboru i aplikacji nawożenia ochronnego. Podczas dawkowania nawozów azotowych trzeba wziąć pod uwagę bilans przychodów i rozchodów tego pierwiastka. Na uprawy wpływa azot pochodzący z głębszych warstw gleby, nawozów naturalnych, odpadów organicznych, z upraw roślin bobowatych oraz z przyorania liści roślin korzeniowych. Natomiast przy rozchodach uwzględnia się straty azotu wynoszonego w plonach głównych i ubocznych. Granulowane nawozy typowo azotowe to m.in. Saletra Amonowa AN-34 oraz Saletrzak CAN-24.

Efektywne nawożenie ochronne może nie tylko przyczyniać się do odżywiania gleby azotem, ale także prowadzić do regulacji jej odczynu. W celu zmiany pH gleby warto zastosować GREEN MAX – nawóz azotowy odkwaszający.

W jego składzie znajduje się dolomit, który nieznacznie podnosi pH gleby oraz uzupełnia niedobory magnezu i wapnia. W efekcie zwiększeniu ulega również dostępność innych składników pokarmowych, które znajdują się w glebie.

W celu ograniczenia straty składników w glebie zimą należy również zadbać o utrzymanie w niej optymalnego poziomu fosforu i potasu. Efektywne nawożenie ochronne wymaga przeprowadzenia analizy gleby w celu ustalenia zasobności i zapotrzebowania podłoża na te składniki odżywcze. Na glebach o bardzo niskiej zasobności w fosfor i potas zaleca się nawożenie większymi ilościami składników, średnio o około 40% w stosunku do wymagań pokarmowych rośliny. W przypadku gleb o bardzo wysokiej zasobności w te makroelementy, ich dawki w nawozach można zmniejszyć o około 50% w odniesieniu do ich pobrania przez rośliny. W takich sytuacjach warto sięgnąć po nawozy wieloskładnikowe, które oprócz azotu dostarczają innych składników odżywczych (potasu, fosforu lub siarki). Dzięki temu zapewniają glebie i roślinom kompleksowe wsparcie i odżywianie.

Oprócz właściwego nawozu istotny jest również odpowiedni czas i metoda jego aplikacji. Warto przestrzegać nie tylko zaleceń producenta, ale także ustalić harmonogram kompleksowego nawożenia gleby pierwiastkami odżywczymi. Dzięki temu straty składników pokarmowych w uprawach polowych będą mniejsze, co wpłynie pozytywnie na zwiększenia wydajności i rentowności gospodarstwa rolnego.

FAQ

Czy warto uprawiać rośliny okrywowe, by chronić glebę przed utratą składników odżywczych?

Zadaniem roślin okrywowych jest nie tylko ochrona gleby przed erozją. Tworzą one warstwę ochronną, która wzbogaca glebę w substancję organiczną, z której są tworzone związki próchniczne oraz zatrzymuje związki azotu, wapnia, magnezu, fosforu i potasu. Z tego powodu warto uprawiać rośliny okrywowe, takie jak żyto ozime, facelia, koniczyna lub wyka ozima – w celu ochrony i budowania żyzności gleb.

Czy stosowanie nawozów wieloskładnikowych poprawia strukturę gleby?

Zbilansowane składy nawozów NPK (nawozów wieloskładnikowych) pozwalają zaspokoić potrzeby pokarmowe nie tylko roślin, ale także uzupełniają niedobory składników odżywczych w glebie. Dzięki temu wpływają również na poprawę jej struktury.